WILUJENGAN NAGARI, Mahesa Lawung Ritual Brastha Kebodhowan

Prosesi ritual wilujengan nagari Mahesa Lawung, sing lagi wae diadani dening kraton Kasunanan Surakarta, nduweni makna brastha kebodhowan, awit kebo mono minangka simbul sing wis dadi ila-ilane wong jawa, yaiku bodho longa-longo kaya kebo.

Prosesi ritual taunan sing tansah diuri-uri dening kraton trah wiwit dinasti Mataram islam iku wis lumaku atusan taun kepungkur. Ritual iki minangka asok caos dhahar marang panguwasa lelembut alas Krendhawahana, Kanjeng Ratu Kalayuwati sing manggon ing tlatah Desa Gondangrejo, Karanganayar. Pancen ing kraton iki tansah nguri-nguri budaya caos dhahar marang lima pangayom gaib kraton, sing wis lumaku atusan taun wiwit madege kraton-kraton ing tlatah jawa.

            Kalima panguwasa gaib mono, kanthi rinci dijlentrehake dening KRHT Pujodiningrat, minangka ngulama kraton Kasunan Surakarta, marang PS ing sela-selane prosesi ritual wilujengan nagari Mahesa Lawung, durung suwe iki. Penguwasa gaib ing sisih kidul yaiku Kanjeng Ratu Kencanasari sing manggon Parang Kusumo, ing segara kidul, melu tlatah Ngayogyakarta. Prosesi rituale kinaran Wilujengan nagari sedhekah laut.

            Ing prosesi caos dhahar kanggo panguwasa lelembut kuwi arupa nglabuh bekas pengangem Paku Buwono sing wektu iku minangka raja ing kraton Kasunanan Surakarta Hadiningrat. Dadi yen saiki ya agemane Paku Buwono (PB) XIII. Penunggu gaib ing siseh wetan dikuwasani dening Kyai Lawu, sing manggon ing Gunung Lawu, Tlatah Karanganyar. Prosesi ritual wilujengan nagari sedhekah gunung iki ubarame sesajine arupa sega golong, ingkung pithik jago sing isih jumagar, sing dimasak tanpa bumbu.

            Yen ing siseh kulon dipasrahake panguwasa gaibe dening Kyai Sapu Jagad, sing manggon ing Gunung Merapi, Boyolali. Kanthi ubarampe sesaji sing mligi padha karo ing Gunung Lawu, sing diarani sedhekah gunung utawa wilujengan nagari sedhekah gunung. Nah, sing manggon ing siseh lor, panguwasa aibe ditunggu dening Ratu Kalayuwati. Sing pungkasan utawa sing kaping lima, panguwasa gaib sing manggon ing tengah Kraton Kasunanan Surakarta, pase ing panggung Sangga Buwono sing panguwasa gaibe uga ditunggu dening Kanjeng Ratu Kencanasari.

            “Dadi saben-saben ing kraton ruwet renteng, putra putri kraton tansah manekung ing panggung Sangga Buwono kana, kanggo nampa dhawuh saka Kanjeng Ratu Kencanasari” ujare KRHT Pujodiningrat, karo nambahi yen kabeh ritual wilujengan nagari mau mung minangka sarana nglantarake puja-puji marang Gusti Kang Murbeng Jagat, amrih Kraton Surakarta Hadiningrat sumrambahe ing tlatah jawa lan nusantara, tansah pinaringan wilujeng saking sakabehe sambekala.

            Kaya prosesi wilujengan nagari Mahesa Lawung ing awan kuwi, para paraga kang nggawa ubarampe sesaji luwih dhisik nyuwun palilah marang Sinuwun PB XIII anggone arep ngleksanani adat wilujengan nagari Mahesa Lawung ing alas Krendhawahana, sing adihe saka kraton kurang luwih 17 kilo meteran. Sawise PB XIII menehi palilah, banjur para abdi dalem paraga ubarampe sesaji, budhal kanthi kairing dening para kaluwarga lan putra-putri kraton.

            Budhale para paraga wilujengan nagari Mahesa Lawung iki puluhan cacahe, sahengga mbutuhake 3 bus lan 4 mobil, uga ana welasan sepeda motor. Udakara setengah jaman, para paraga wis tekan panggonan kang dituju, Alas Krendhawahana. Ing kana para paraga saka kraton iku banjur padha nyiapake ubarampe sesaji sing dumadi saka pitik panggang, bekakak, walang-walang katoga (panggang), pitik cemani lan ndhas kebo.

            Ndhas kebo mau ora kebo sembarangan, nanging kebo sing isih jumagar, durung tau kawin, sing mung dijupuk saperangan awake, kayata ndhase wutuh, sikil 4, buntut, jerohan lan planangane. Sawise kabeh wis cumawis, banjur para paraga bebarengan karo putra-putri kraton banjur padha sila ngapurancang, madeng ing ringin putih sing dipercaya minangka kratone Ratu Kalayuwati (putrine Bathari Durga), ing kana para ngulama sing dipimpin dening KRHT Pujoningrat banjur banjur umbol donga.

            Kanthi maca rapalan donga karon sih, minangka donga marang panguwasa sak-andhahane Alas Krendawahana, para paraga liyane banjur ngucap rahayu... rahayu... rahayu, wola-wali miturut pangejane pmimpin umbul donga. Ing kahanan kuwi keluk menyan lan dupa ratus kemelun, sakwernane kembang ziarah kubur katon ngubengi wit ringin putih, sahengga suwasana sakral kebak pandonga, ndadekake mrindinge wulu githoke saperangan wong sing ana ing kana.

            Sakpamungkase umbul donga mau, para paraga banjur mbaka siji maju ing ngarep ringin putih sing diubengi dening watu gilang, banjur padha nyembah lan ngajokake panjaluk miturut pangangen-angene dhewe-dhewe, sing diwiwiti dening para putra-putri kraton urut memburi jumbuh karo drajat lan pangkate. Sakwise kuwi banjur dibacutake prosesi ritual mendhem ndhas kebo, sing dina kuwi dijupuk saka Demak. “Mendhem ndhas kebo iki minangka simbul mendhem kebodhowan” tambahe Pujodiningrat.

            Awit ing wanci iki bangsa lan negara, lagi keterak sengkala kebodhowan, saengga akeh para pejabat sing tumindak bodho, padha korupsi saengga nyengsaraake para rakyat lan kawula alit. Nadyan saiki akeh wong pinter ing bab ilmu kadonyan lan tekhnologi, nanging akeh uga sing keblinger saka tumindhak nistha sing gawe kasengsarane liyan. “Mula umbul donga ing dina kuwi mligi kanggo mbrantas kebodhowane manungsa mau,” Pujodiningrat miterang.

            Bubar prosesi ritual mendhem ndhas kebo, ana saperangan wong sing banjur nimba banyu sumur Sihna, sing ora adoh saka kono kanggo raup, awit banyu sumur Sihna mau dipercaya bisa gawe awet enom. Banyu sumur Sihna mono biyene tau kanggo siram dening Pangeran Diponegara lan PB VI, nalika perang mungsuh walanda. Priyagung loro mau banjur keplayu lan ndhelik ing alas Krendawahana. “Nalika lelorone siram ing sumur Sihna banjur tuwuh semangate lan bali maneh nyerang walanda kanthi kridha kang makantar-kantar, saengga gawe mungsuhe gigrik lan mundur saka palagan.”

Sumber: Panjebar Semangat No. 17 – 26 April 2014